Báo và tạp chí đều có một chức năng chung cơ bản là thu thập, xử lý và truyền đưa thông tin về tất cả các lĩnh vực của đời sống kinh tế, văn hóa, xã hội… nhằm đáp ứng yêu cầu thông tin của quần chúng nhân dân. Song xét về nội dung và đối tượng phục vụ, giữa báo và chí có sự khác biệt nhau.
Báo có nhiều loại như báo viết, báo nói (đài phát thanh), báo hình… Trong các loại báo đó, người ta còn phân ra nhiều loại báo khác nhau tùy theo đối tượng, phương tiện truyền đưa thông tin và cơ quan quản lý báo. Chẳng hạn, đối với báo viết lại có thế chia thành báo Trung ương và báo địa phương. Căn cứ thời gian phát hành báo, người ta còn chia ra thành báo ngày và báo tuần. Nhưng cũng là báo Trung ương, căn cứ vào tính chất, đối tượng phục vụ, cơ quan quản lý báo lại có thể chia thành báo của các ngành, các đoàn thể. Tương tự như vậy, đối với báo nói, báo hình, căn cứ vào tính chất và phạm vi nghiên cứu cũng như đối tượng phục vụ và cơ quan quản lý của báo, người ta cũng phân ra các loại khác nhau.
Tuy nhiên, dù là báo viết, báo nói,… được phân loại chi tiết theo phạm vi, thời gian và đối tượng phục vụ như thế nào thì đặc trưng nổi bật của các loại báo đó là thông tin phản ánh, chủ yếu là thông tin thời sự phải đảm bảo đạt ba yêu cầu sau đây: Kịp thời, chính xác và đầy đủ.
Yêu cầu thông tin kịp thời của báo là nhằm phát huy tác dụng và tính thuyết phục đối với bạn đọc, bạn nghe đài và xem truyền hình. Yêu cầu chính xác có nghĩa là phản ánh đúng thực tế khách quan. Yêu cầu thông tin đầy đủ nghĩa là không thêm bớt tùy tiện, hoặc bỏ sót hiện tượng thuộc đối tượng nghiên cứu.
Do chỗ báo chủ yếu phản ánh thông tin thời sự, nên đối tượng phục vụ của báo thường đa dạng và có phạm vi rộng đối với mọi giai tầng trong xã hội.
Cũng vì vậy, nội dung phản ánh của báo thường là những vấn đề: hiện tượng kinh tế – xã hội mang tính thời sự nóng hổi cần được giới thiệu, thông báo, hướng dẫn dư luận kịp thời. Do đó, độ dài thông tin phản ánh trên báo cũng chỉ giới hạn trong một chừng mực nhất định – nghĩa là nội dung viết để đăng báo, hoặc viết đế đọc trong các buổi phát thanh hay truyền hình chỉ giới hạn trong khuổn khổ cho phép hoặc quy định đăng tải. Do đó, những vấn đề mang tính chất lý luận, tổng kết kinh nghiệm, những công trình nghiên cứu khoa học, báo không có điều kiện thường xuyên đi sâu nghiên cứu phản ánh.
Về chức năng của các loại báo cũng có quan điếm cho ràng báo chủ yếu làm công tác cổ động, khêu gợi vấn đề, do đó chỉ đem lại một ý niệm chung nhất cho nhiều người. Quan niệm như vậy e rằng khổng hoàn chỉnh và trái với đặc trưng phản ánh thông tin thời sự của báo với hàm nghĩa rộng hơn nhiều so với phạm trù cổ động. Bởi vì, ngoài chức năng cổ động, báo còn làm nhiệm vụ tuyên truyền, hướng dẫn dư luận về nhiều vấn đề xã hội mà quần chúng quan tâm.
Nhờ có giao lưu thông tin do báo giới thiệu và phản ánh, con người luôn luôn tiếp cận và nắm bắt thông tin mới nhất, nâng cao hiểu biết, củng cố lòng tin và tự khẳng định mình để hành động theo định hướng và có mục đích rõ ràng.
Còn tạp chí trên thực tế nó cũng là một tờ báo viết, nhưng khác với báo ở chỗ: Tạp chí là cơ quan lý luận, học thuật, khoa học của một tổ chức, đoàn thể nào đó chủ yếu đi sâu nghiên cứu, hướng dẫn, trao đổi nghiệp vụ khoa học về một lĩnh vực nào đó thuộc phạm vi ngành mình, địa phương mình. Định kỳ phát hành của tạp chí thường dài hơn định kỳ phát hành của báo.
Cũng như các loại báo, căn cứ vào đặc trưng phản ánh thông tin của tạp chí, có thể phân loại tạp chí thành hai loại chủ yếu sau đây: tạp chí thông tin ngôn luận và tạp chí chuyên ngành nghiệp vụ.
Phạm vi nghiên cứu của tạp chí thông tin ngôn luận thường là những vấn đề chính trị, văn hóa, xã hội… Đối tượng phục vụ của loại tạp chí này bao gồm số đông các tầng lớp dân cư. Còn tạp chí chuyên ngành nghiệp vụ chủ yếu đi sâu nghiên cứu lý luận nghiệp vụ khoa học thuộc phạm vi hoạt động và chức năng nghiệp vụ chuyên ngành. Do vậy, đối tượng phục vụ thuộc loại này chủ yếu là những người trong ngành.
Tuy thế, đối tượng phục vụ của các tờ tạp chí so với báo thường có phạm vi hạn hẹp hơn, tức là bạn đọc của tạp chí không mang tính phổ biến như bạn đọc của báo. Hơn nữa, bạn đọc của tạp chí, nhất là tạp chí chuyên ngành nghiệp vụ, đòi hỏi phải có sự hiểu biết nhất định về nghề nghiệp. Có như vậy bạn đọc mớitiếp nhận thông tin và tham gia trao đổi, bàn luận, học tập kinh nghiệm về những vấn đề liên quan đến công việc nghề nghiệp mà mình quan tâm.
Cái khó của tạp chí là ngoài việc bảo đảm tính hấp dẫn và thuyết phục đốivới bạn đọc, thì quan trọng hơn là việc xác định đối tượng phục vụ của tạp chí bao gồm những loại bạn đọc nào: là cán bộ nghiên cứu, hay cán bộ quản lý, hoặc cán bộ cơ sở. Trên thực tế có nhiều loại tạp chí chỉ phục vụ chủ yếu cho một loại bạn đọc là cán bộ nghiên cứu có trình độ khoa học nhất định. Nhưng cũng có loại tạp chí đối tượng phục vụ bạn đọc vừa là cán bộ nghiên cứu, cán bộ quản lý, vừa là cán bộ chuyên môn thực hành thuộc ngành đó.
Tính hấp dẫn và sức thuyết phục của tạp chí không chỉ thể hiện ở nội dung phản ánh của nó, mà còn ở chỗ nội dung thông tin đó có đáp ứng được nhu cầu thông tin của từng loại bạn đọc hay không? và như vậy, nội dung của tạp chí cũng rất đa dạng và có nhiều chuyên mục khác nhau, không phải chỉ có vài ba chuyên mục ở một tạp chí, mà có khi lên tới hàng chục chuyên mục, hoặc nhiều hơn thế. Song dù ít hay nhiều ở từng loại tạp chí khác nhau, nội dung phản ánh của tạp chí thường biểu hiện dưới ba chủ đề chính sau đây:
– Những vấn đề chung về lý luận, nghiệp vụ, khoa học. – Thông tin khoa học. – Tin tức hoạt động.
Trong đó, những vấn đề chung về lý luận, nghiệp vụ, khoa học thường chiếm một tỷ trọng lớn trong cơ cấu nội dung các bài đăng tải trên tạp chí. Với nội dung đó, các bài viết thuộc các thể loại tạp chí phải thế hiện được tính chất nghiên cứu, phát hiện những qui luật vận động có thể trong từng lĩnh vực thuộc các ngành nghiệp vụ chuyên môn. Ở đây, chức năng tuyên truyền về những vấn đề lý luận cách mạng, lý luận nghiệp vụ, khoa học kỹ thuật sẽ đem lại cho độc giả nhiều kiến thức mới mẻ với nhiều ý niệm cụ thể, dễ dàng tiếp cận với thực tế, liên hệ, vận dụng trong điều kiện cụ thể của bản thân, đơn vị mình.
Ngoài chức năng tuyên truyền giáo dục (theo nghĩa rộng và sâu sắc của từnày), tạp chí còn cung cấp thông tin cho độc giả những tri thức bằng con đường ngắn nhất, đó là những tri thức về chính trị, tri thức về kinh tế, tri thức và quản lý, tri thức về khoa học kỹ thuật v.v… Trong chức năng tuyên truyền giáo dục, tạp chí phải góp phần giải thích, hoặc phê phán tình hình, hiện tượng nghiên cứu, đồng thời đề cập đến biện pháp xử lý tình hình, hiện tượng nói trên theo những phương pháp nghiên cứu riêng biệt. thể hiện tính chiến đấu và nghiên cứu khoa học của từng loại tạp chí. Chính vì lẽ đó, đặc trưng nổi bật của tạp chí là chức năng thông tin lý luận và nghiên cứu khoa học, là người bình giá kết qủa các công trinh nghiên cứu khoa học áp dụng trong thực tiễn.
Do tính chất chuyên sâu của tạp chí vừa mang tính lý luận, vừa mang tính chiến đấu trong nghiên cứu khoa học trên nhiều lĩnh vực khác nhau, cho nên hình thức biếu hiện của tạp chỉ thường có nhiều chuyên mục hấp dẫn, có điều kiện in đẹp và không hạn chế độ dài của bài viết. Như vậy, nội dung phản ánh thông tin trên tạp chí cũng rất đa dạng và phong phú, phù hợp với điều kiện không gian và thời gian ấn hành tạp chí. Do vậy, tính kịp thời, khẩn trương của thông tin lý luận không đòi hỏi khắt khe như thông tin thời sự. Tuy nhiên tính kịp thời của thông tin lý luận đối với tạp chí đòi hỏi phải đáp ứng yêu cầu giải đáp nhanh những vấn đề mà cuộc sống đang đặt ra mà bạn đọc quan tâm.
Do tạp chí mang tính chất nghiên cứu, trao đối và hướng dẫn nghiệp vụ, nên các bài viết đăng tải trên tạp chí không nhất thiết phải là những vẫn đề đã chín muồi, hoặc đã được khẳng định khoa học, mà có thể có những bài viết với chủ đích chỉ nhằm “xới vấn đề” hoặc trao đổi mang tính chất học thuật, tham khảo theo những quan điểm khác nhau. Trên cơ sở đó bạn đọc có thể khai thác, hoặc bình giá theo quan điểm riêng về hiện tượng nghiên cứu mà mình quan tâm. Vì lẽ đó, yêu cầu chính xác đốì với một bài viết trên tạp chí cũng khác với yêu cầu chính xác của một bài phản ánh trên báo, hoặc phát thanh trên đài đòi hỏi phải bảo đảm tính khách quan, chân thật. Tương tự như thế, yêu cầu thông tin đầy đủ đối với tạp chí cũng khác với báo là tạp chí có thế lược bỏ các yếu tố cấu thành tổng thể nghiên cứu, mà chỉ đề cập đến một vấn đề cốt yếu thuộc tổng thể nghiên cứu để giới thiệu với bạn đọc.
Tạp chí cũng như báo đều phục vụ nhiệm vụ chính trị của một nhà nước nhất định, nhưng do chức năng và đối tượng phục vụ của mình, tạp chí còn phải căn cứ vào yêu cầu phục vụ nhiệm vụ chính trị của các tổ chức đoàn thể, hoặc ngành chủ quản trong từng thời kỳ phát triển kinh tế – xã hội để có thể xác định chủ đề của từng số tạp chí sẽ xuất bản và phát hành trong năm.
Những số tạp chí chuyên đề như vậy vẫn xoay quanh các chuyên mục vốn có của tạp chí, nhằm tập trung cung cấp cho bạn đọc một lượng thông tin về một chủ đề mà cuộc sống đang đặt ra, đồng thời có liên quan đến hoạt động của chính họ.
Ứng với mỗi tạp chí là một loại độc giả. Do đó, các bàì viết phải đáp ứng yêu cầu của độc giả. Nội dung của bài viết phải đảm bảo thiết thực, mang tính khoa học, có sức thuyết phục. Nếu không, tạp chí chỉ còn là một dạng bản tin đơn thuần, chứ không còn là tờ tạp chí với đúng nghĩa và tên gọi của nó là cơ quan lý luận, nghiên cứu, trao đổi và hướng dẫn nghiệp vụ chuyên ngành. |
| Bùi Khiêm |
